Περί Σπισισμού
Ο αντισπισισμός ως έννοια
Ο όρος σπισισμός (speciesism στα αγγλικά, species=είδος) αναφέρεται στον διαχωρισμό όπου το ανθρώπινο είδος θεωρείται ανώτερο σε μία ιεραρχική κλίμακα από τα άλλα είδη. Ο σπισισμός ως διάκριση σε επίπεδο ειδών, δίνει περισσότερη ηθική σημαντικότητα στον άνθρωπο σε σχέση με τα μη-ανθρώπιναζώα, και ουσιαστικά επιτρέπει την επιβολή των ιεραρχικά ανώτερων στους κατώτερους, εμπνέοντας την ελεύθερη άσκηση εξουσίας.
Στην πράξη ο σπισισμός εκφράζεται με πολλαπλές μορφές εκμετάλλευσης των ζώων με τη θεώρησή τους ως ανθρώπινη ιδιοκτησία η οποία μπορεί να διατεθεί, να απορριφθεί και γενικότερα να χειραγωγηθεί κατά βούληση. Στην ανθρώπινη σπισιστική κοινωνία τα ζώα χρησιμοποιούνται με ποικίλους τρόπους ανάλογα με τα κατά περίπτωση συμφέροντα των εξουσιαστών ανθρώπων. Η χρησιμοποίηση αυτή μπορεί να αφορά στα ζώα τα ίδια – ζωντανά ή σκοτωμένα, ολόκληρα, ή μέρη του σώματός τους, παράγωγα οργάνων τους, εκκρίσεις τους, υπηρεσίες που αυτά παρέχουν ως αχθοφόροι, μέσα μεταφοράς, διασκεδαστές, πειραματόζωα, συντροφιά κλπ.
Βάσει των παραπάνω, ο αντισπισισμός είναι το ιδεολογικό ρεύμα που αντιτίθεται σε αυτό τον αυθαίρετο διαχωρισμό βάσει του είδους και κατ’ επέκταση απορρίπτει κάθε άποψη που θέτει τους ανθρώπους σε κυριαρχική θέση απέναντι στα άλλα ζώα. Αφετηρία του αντισπισισμού αποτελεί η εναντίωση στην εκμετάλλευση, τη χειραγώγηση και τη στέρηση ελευθερίας. Υπό αυτή την έννοια το αντισπισιστικό κίνημα είναι βαθιά ανατρεπτικό και επαναστατικό απέναντι σε ένα σύστημα που είναι δομημένο σε κυριαρχικές αλλά και ανθρωποκεντρικές αντιλήψεις, επηρεασμένες από Ιουδαίο-Χριστιανικού τύπου δόγματα όπως «ο άνθρωπος έχει ψυχή ενώ τα ζώα όχι», «τα ζώα είναι πλασμένα για να υπηρετούν τον άνθρωπο» κλπ.
Το αντισπισιστικό κίνημα απευθύνεται τόσο σε ζητήματα σχετικά με την καταπίεση των ζώων, όσο και σε κάθε ζήτημα κοινωνικής ανισότητας κι εκμετάλλευσης. Όμοια με τα άλλα κινήματα κοινωνικής απελευθέρωσης, όπως αυτά των μαύρων, των γυναικών, των γκέι και των λεσβιών, απορρίπτει εξίσου κάθε διάκριση βασισμένη στο χρώμα του δέρματος, το φύλο ή την σεξουαλική ταυτότητα και αγωνίζεται ενάντια σε όλες τις μορφές καταπίεσης. Ο σπισισμός όμως, αν και συνδέεται ως γνήσια εξουσιαστική συλλογιστική με το ρατσισμό, το σεξισμό και την ομοφοβία, στην ουσία αποτελεί το πιο βαθιά ριζωμένο σύστημα διάκρισης και η πρακτική του την πιο εντατική και θεμελιωμένη μορφή καταπίεσης.
Σύγχρονες σπισιστικές πρακτικές
Τα σύγχρονα βιομηχανικά εκτροφεία μπορούν να παρομοιαστούν περισσότερο με στρατόπεδα συγκέντρωσης, παρά με εργοστάσια. Το βιομηχανικό σύστημα εκτροφής μεταχειρίζεται τα ζώα σαν μηχανές παραγωγής κρέατος, γάλακτος, αυγών, γούνας κλπ εξοντώνοντας οτιδήποτε μη-παραγωγικό που δεν συνεισφέρει στο τελικό προϊόν (π.χ. μέγιστος περιορισμός κινήσεων ή εγκατάλειψη άρρωστων ζώων). Τα ζώα αρπάζονται νεογέννητα από τις μητέρες τους, καθηλώνονται σε ατομικά κελιά, υποβάλλονται συστηματικά σε ακρωτηριασμούς όπως το κόψιμο αυτιών ή όρχεων, γονιμοποιούνται δια της βίας, ταΐζονται δια της βίας, δολοφονούνται σε προεφηβική ηλικία. Ο βιασμός των σωμάτων και της φύσης τους είναι ανελέητος και εξακολουθεί να εξελίσσεται προς περαιτέρω «βελτιστοποίηση», με την ταυτόχρονη εφαρμογή βιοτεχνολογικών μεθόδων αναπαραγωγής και την γενετική μετάλλαξη πατενταρισμένων ζώων.
Επίσης μία από τις εκτενέστερες χρήσεις των ζώων στην καπιταλιστική σπισιστική κοινωνία είναι η χρήση τους ως πειραματόζωα. Τουλάχιστον 22 ζώα πεθαίνουν κάθε δευτερόλεπτο στις έρευνες της βιομηχανίας φαρμάκων, καλλυντικών, απορρυπαντικών και άλλων καταναλωτικών προϊόντων. Στα πειραματικά αυτά εργαστήρια τα ζώα γίνονται αποδέκτες της πιο ακραίας μορφής βίας, από ανθρώπους που έχουν κίνητρο το χρήμα, τη φιλοδοξία ή το σαδισμό. Οι πειραματισμοί σε ζώα αποτελούν επαναλαμβανόμενους βασανισμούς που συμπεριλαμβάνουν ηλεκτροσόκ, σπασίματα οστών, πρόκληση καρκίνων αλλά και νευρο-ψυχολογικού τύπου πειράματα όπως στέρηση ύπνου, υποβολή σε ακινησία, χρόνια απομόνωση και διάφορες άλλες “προοδευτικές” επινοήσεις.
Στη σημερινή σπισιστική καπιταλιστική πραγματικότητα τα ζώα θεωρούνται ανθρώπινη ιδιοκτησία ακόμη κι αν ζουν ελεύθερα στη φύση. Τα ζώα που δεν έχουν κυριαρχηθεί πλήρως και παραμένουν άγρια, νοούνται κι αυτά ως χρηστικά αντικείμενα που διατηρούνται για ψυχαγωγικού τύπου σφαγές, όπως το κυνήγι. Μετά από τη μανιώδη εξόντωση των άγριων ζώων από τον κατακτητή άνθρωπο, όσα είδη δεν αποδεκατίστηκαν από το κυνήγι, εξαφανίστηκαν λόγω της αρπαγής και της λεηλασίας του φυσικού τους περιβάλλοντος. Οι τελευταίοι επιζώντες των άλλοτε περήφανων κι ελεύθερων ειδών, γίνονται σήμερα θέαμα σε ζωολογικά πάρκα, κατάλοιπα της ίδιας αποικιακής νοοτροπίας που τα εξόντωσε σε πρώτη φάση. Συγχρόνως με την αποδοχή της παρούσας κατάστασης, οι άνθρωποι επιδίδονται σε τελετουργίες λατρείας ορισμένων ειδών ζώων και φυλών, τα οποία εξυμνούνται συνοδεία ευγονικού τύπου διασταυρώσεων. Ο παραλογισμός συνεχίζεται στη βιομηχανία της διασκέδασης με την αναπαραγωγή της βίας σε τσίρκο, ροντέο, ιπποδρόμους, ζωομαχίες κλπ σε ένα κατάλογο βιασμού και εξευτελισμού που δεν έχει τέλος.
Ο αντισπισισμός σε πολιτικό πλαίσιο
Μπορούμε ενδεχομένως να φανταστούμε ένα θεωρητικό μοντέλο καπιταλισμού το οποίο δεν εκμεταλλεύεται ζώα. Όμως, μεγάλο μέρος της καπιταλιστικής εκμετάλλευσης έχει τις ρίζες του στην εκμετάλλευση των ζώων και η υπάρχουσα καπιταλιστική πραγματικότητα υπήρξε αποτέλεσμα πραγματικών ιστορικών διαδικασιών (ένα απλό και χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι τα σφαγεία και οι εταιρείες επεξεργασίας κρεάτων ήταν η πρώτη βιομηχανία που εφηύρε τον μεταφορικό ιμάντα, από όπου και προέρχεται η παραγωγή που βασίζεται στην γραμμή συναρμολόγησης).
Η εμφάνιση και η διατήρηση του καπιταλισμού ως σύστημα που εκμεταλλεύεται τους ανθρώπους στηρίζεται κατά κάποιους τρόπους και στην εκμετάλλευση των ζώων. Δεν πρέπει να παραβλέψουμε το γεγονός πως η μετάβαση από τις «πρωτόγονες κοινωνίες» όπου τα ζώα δεν ανήκαν σε κανέναν και ζούσαν άγρια κι ελεύθερα, στην κοινωνία της εξημέρωσης και της κυριαρχίας, τα ανέδειξε σε μία από τις πρωιμότερες μορφές ιδιωτικής περιουσίας. Από την στιγμή αυτή, μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως μέσα παραγωγής, εμπόρευμα για συναλλαγή και κέρδος, να συσσωρευθούν και να αποτελέσουν ένδειξη πλούτου ή ανώτερης κοινωνικής θέσης. Τα ζώα καθιερώθηκαν έτσι ως μία από τις πρώτες μορφές κεφαλαίου (και ουσιαστικά υποδουλώθηκαν). Η συμβολική σημασία της εξημέρωσης είναι μεγάλη καθώς αυτή αποτέλεσε ένα αρχέτυπο υπόδειγμα για άλλα είδη κοινωνικής υποταγής. Η εμφάνιση της πατριαρχίας, των κρατικών αρχών και των κοινωνικών τάξεων, είναι διαδικασίες παράλληλες με την εξημέρωση των ζώων, που συμπορεύθηκαν στην εξέλιξη των κοινωνιών. Όταν μιλάμε άλλωστε για την εκμετάλλευση και την καταπίεση των ζώων, είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι οι άνθρωποι είναι και αυτοί ζώα. Η δεδομένη αντίληψη ότι τα ζώα υπάρχουν ως αντικείμενα στην υπηρεσία των αφεντικών τους επεκτάθηκε πολλές φορές σε καταπιεσμένες ομάδες ανθρώπων, για να νομιμοποιήσει την συγκριτικά με τα ζώα ευνοϊκότερη -ή ίση- εκμετάλλευσή τους (π.χ. δούλοι που προσδιορίζονταν περισσότερο ως ζώα παρά ως άνθρωποι). Παράλληλα οι μέθοδοι που χρησιμοποιήθηκαν για την καθυπόταξη των ζώων έχουν χρησιμοποιηθεί συχνά για την καθυπόταξη και τον έλεγχο ανθρώπων (κλουβιά για τους τρελούς, μαστίγια για τους σκλάβους, αλυσίδες και κελιά για κάθε είδους ανυπόταχτο).
Στη σημερινή εποχή διάφορες τεχνικές κυριαρχίας πάνω σε ζώα που προκύπτουν από τα πειραματικά εργαστήρια εφαρμόζονται άμεσα και πάνω σε ανθρώπους, όπως γίνεται με τη στρατιωτική έρευνα. Τα ζώα χρησιμοποιούνται σε πειράματα του στρατού (δοκιμασίες πυροβολισμών, χρήση όπλων βιολογικού πολέμου κ.α.), ακριβώς επειδή είναι όμοια με τους ανθρώπους στις διάφορες λειτουργίες τους. Αυτά τα ζώα βασανίζονται μονάχα επειδή τοκεφάλαιο δεν μπορεί (ακόμα;) να πειραματιστεί πάνω στους ανθρώπους. Επιπλέον, η κοινωνική αποδοχή της επιστημονικής έρευνας των πειραμάτων σε ζώα (αν και εξαρχής προβληματική) έχει στηριχτεί στο ψέμα ότι οι εταιρείες φαρμάκων νοιάζονται για την ανθρώπινη υγεία. Καμία τέτοια έρευνα δεν αποσκοπεί στην επίλυση των προβλημάτων υγείας, αλλά στην εξασφάλιση των οικονομικών οφελών των φαρμακοβιομηχανιών.
Οι σημερινές βιομηχανικές κτηνοτροφικές μονάδες εκτός από την αφαίμαξη του “ζωικού κεφαλαίου” και την επιβάρυνση του περιβάλλοντος με ένα ασήκωτο φορτίο μόλυνσης και ένα τεράστιο ενεργειακό κόστος, προωθούν προς κατανάλωση προϊόντα γεμάτα ορμόνες, αντιβιοτικά, πύον, κόπρανα, υπολείμματα παρασιτοκτόνων και μεταλλαγμένων οργανισμών, και η κατανάλωση τους είναι ένας πρωταρχικός παράγοντας για μία μειωμένης διάρκειας ανθρώπινη ζωή. Ταυτόχρονα παρέχουν κάποιες από τις πιο ακραίες και επικίνδυνες συνθήκες εργασίας για τους ανθρώπους που δουλεύουν σε αυτές π.χ. εργασία σε σφαγεία, σε ψυγεία, σε γραμμές τεμαχισμού κλπ. Σε αυτό παγκόσμιο σύστημα εργοστασιακής κτηνοτροφίας που επιπλέον επιδεινώνει το πρόβλημα της παγκόσμιας πείνας, είναι ξεκάθαρη η σύνδεση μεταξύ του πως ο καπιταλισμός κακοποιεί ανελέητα τα ζώα, λεηλατεί τη φύση και εκμεταλλεύεται τους ανθρώπους.
Κρατώντας όλα τα παραπάνω κατά νου, φτάνουμε στο σημείο όπου αναδύεται η σημασία της επανεξέτασης της σχέσης μας με τα μη-ανθρώπινα ζώα και η ανάγκη αυτή να τεθεί σε ένα νέο θεωρητικό πλαίσιο. Ο φαύλος κύκλος της βίας και της καταστροφής θα τερματιστεί μόνον όταν οι άνθρωποι διαμορφώσουν μη-ιεραρχικές και μη-εκμεταλλευτικές σχέσεις με τα άλλα είδη ζώων και το φυσικό κόσμο. Η απελευθέρωση των ανθρώπων, των ζώων και της γης είναι αγώνας ενιαίος.
Βασισμένοι σε αυτή την ιδεολογική πλατφόρμα και θεωρώντας πως στο θέμα της ολικής απελευθέρωσης των ζώων υπάρχει απουσία λόγου στον εγχώριο αντιεξουσιαστικό χώρο, σύντροφοι και συντρόφισσες προχωρήσαμε στη δημιουργία μιας συνέλευσης με αντιιεραρχικά χαρακτηριστικά και αυτοοργανωμένη λειτουργία, σκοπός της οποίας είναι η διάχυση της αντισπισιστικής θεωρίας και πράξης και η ανάδειξή τους ως αναπόσπαστο κομμάτι του ευρύτερου αντιεξουσιαστικού κινήματος. Δεν αντιλαμβανόμαστε το ζήτημα των ζώων ως θεωρητικό κατασκεύασμα αλλά ως συνειδητή στάση ζωής, πράγμα που μας οδηγεί και σε αντίστοιχες αδιαπραγμάτευτες πρακτικές τόσο στην πολιτική μας δράση όσο και στην καθημερινή μας ζωή.
ΓΙΑ ΤΗ ΣΥΝΟΛΙΚΗ ΚΑΤΑΡΓΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΜΟΡΦΩΝ ΕΚΜΕΤΑΛΛΕΥΣΗΣ
ΓΙΑ ΤΗ ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΟΛΩΝ ΤΩΝ ΚΑΤΑΠΙΕΣΜΕΝΩΝ ΟΝΤΩΝ
ΕΙΜΑΣΤΕ ΟΛΟΙ ΖΩΑ
Συνέλευση για την Αντισπισιστική Δράση